Trzustka jako jeden z największych gruczołów człowieka. Jest niezbędna dla zdrowia. Niestety narządowi, który waży zaledwie około 70 gramów, zagrażają różne choroby, nowotwory trzustki oraz ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki. Wiele z tych chorób nie powoduje żadnych lub tylko niespecyficznych objawów i dlatego często jest zbyt późno rozpoznawane. Jednak zdrowy tryb życia z umiarkowanym spożyciem alkoholu może zapobiegać chorobom trzustki.
Jak ważna jest funkcja trzustki, gdzie się ona znajduje w organizmie i co jest dla niej dobre?
Co to jest trzustka?
Pomimo niewielkich rozmiarów trzustka jest jednym z największych gruczołów w ludzkim ciele. Odpowiada również za produkcję niektórych hormonów. Organ ma długość od 13 do 20 centymetrów i wagę od 70 do maksymalnie 100 gramów.
Pierwszy opis organu pochodzi z XVI wieku. W tym czasie jednak zakładano, że trzustka nie pełni żadnej specjalnej funkcji. Dopiero pod koniec XIX wieku patolog Paul Langerhans odkrył, że gruczoł, jest częściowo odpowiedzialny za produkcję hormonów.
Lokalizacja i struktura trzustki
Trzustka znajduje się między żołądkiem a kręgosłupem, poniżej przepony. Jest pokryta otrzewną i podzielona na trzy sekcje:
- Głowa — znajduje się w zakręcie dwunastnicy
- Trzon — przecina kręgosłup i służy jako łącznik między głową a ogonem
- Ogon — część trzustki, która graniczy ze śledzioną i jest cienkim końcem narządu
Funkcje trzustki
Funkcja trzustki obejmuje jednocześnie dwa ważne procesy — produkcję hormonów regulujących poziom cukru we krwi oraz produkcję soków trawiennych dla jelit. Ze względu na te dwie funkcje trzustki, w gruczole występują również dwa różne rodzaje tkanek.
Choroby trzustki
Gdy tylko jedna z funkcji trzustki zawiedzie – lub nawet obie – ma to zagrażające życiu konsekwencje.
Cukrzyca to jedna z najczęstszych chorób trzustki. Rak trzustki występuje stosunkowo rzadko, ale często jest śmiertelny. Trzustka może być również w stanie zapalnym. Istnieje ostre i przewlekłe zapalenie trzustki.
Ostre zapalenie trzustki
Najczęstszymi przyczynami ostrego zapalenia trzustki są choroby dróg żółciowych oraz nadużywanie alkoholu. Do rzadszych przyczyn należą:
- infekcje wirusowe (np. świnka),
- hipertriglicerydemia,
- ERCP (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna),
- urazy brzucha.
Ostre zapalenie trzustki może również powstać w wyniku procesów dziedzicznych (np. mutacje w genie trypsynogenu) i autoimmunologicznych (np. zespół Sjögrena). Ponadto do rozwoju ostrego zapalenia trzustki mogą prowadzić guzy lub penetrujące wrzody (dwunastnicy/komory).
W kontekście ostrego zapalenia trzustki dochodzi do wewnątrztrzustkowej aktywacji enzymów trawiennych. Trzustka jest zatem automatycznie trawiona przez enzymy proteolityczne. Komórki groniaste ulegają uszkodzeniu i następuje reakcja zapalna z proteolizą, krwawieniem, obrzękiem i rozszerzeniem naczyń. Jeśli przebieg jest ciężki, proces może prowadzić do martwicy z możliwym przebiegiem septycznym.
Ostre krwotoczne zapalenie trzustki może wynikać z uwolnionych lipaz, proteaz i elastaz. Jony wapnia są wiązane i zmydlane przez uwolnione kwasy tłuszczowe. Przeciek kapilarny i rozszerzenie naczyń krwionośnych usuwają płyn z układu krążenia. Płyn ten gromadzi się w trzustce, otaczających tkankach i jamie brzusznej. Konsekwencje to wodobrzusze i niedociśnienie ze zmniejszoną perfuzją narządów. Szczególnie dotknięte są nerki.
Przewlekłe zapalenie trzustki — objawy
Choroba często zaczyna się podstępnie od łagodnych do umiarkowanych objawów. Typowym objawem, podobnie jak w ostrym zapaleniu trzustki, jest ból w górnej części brzucha.
Inne objawy przewlekłego zapalenia trzustki to utrata masy ciała, problemy z trawieniem, zmęczenie, zaburzenia chodu, ślepota nocna, skłonność do krwawień itp.
Przewlekłe zapalenie trzustki jest zwykle wywoływane przez regularne spożywanie alkoholu.
Rzadsze przyczyny to choroby metaboliczne lub wady genetyczne.
W przeciwieństwie do ostrego zapalenia trzustki, przewlekłe zapalenie trzustki to nawracające zapalenie trzustki. Wyzwalaczem w 70 do 80 procent przypadków jest regularne spożywanie alkoholu. Czasami nawet niewielkie ilości alkoholu wystarczają do wywołania przewlekłego zapalenia trzustki.
Choroby trzustki — badania
Aby zdiagnozować choroby trzustki, konieczna jest:
- konsultacja pacjenta,
- badanie fizykalne,
- badanie krwi (enzymy trzustkowe, wapń, gamma-GT, fosfataza alkaliczna, parametry wątrobowe itp.),
- badanie stolca,
- badania obrazowe (USG, RTG, ewentualnie rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa),
- endoskopia żółciowa (ERCP).
Jak leczyć choroby trzustki?
W przypadku ostrego zapalenia trzustki stosuje się leczenie farmakologiczne, nawadnianie organizmu, krótkotrwałą abstynencję od jedzenia, a następnie łagodną dietę, ewentualnie sztuczne odżywianie, usuwanie istniejących kamieni żółciowych; operacja jest rzadko konieczna.
Przy przewlekłym zapaleniu trzustki wymagana jest dożywotnia abstynencja od alkoholu, przyjmowanie enzymów trawiennych i witamin, ewentualnie podawanie insuliny, rzadko zabieg chirurgiczny.
Rokowania zależą od przebiegu (ostre czy przewlekłe) i nasilenia stanu zapalnego.
Jeśli nie występują powikłania, rokowanie w ostrym zapaleniu trzustki jest zwykle dobre. Przy odpowiednim leczeniu około 80 procent pacjentów wraca do zdrowia w ciągu około jednego do dwóch tygodni. Jednak w około 20 procentach przypadków rozwijają się poważne konsekwencje. Proces gojenia może potrwać tygodnie lub miesiące. Około 15 procent dotkniętych chorobą umiera z powodu ostrego zapalenia trzustki.
Ostre zapalenie trzustki — nie należy ignorować objawów
Jeśli pojawią się możliwe objawy ostrego zapalenia trzustki, należy udać się do lekarza rodzinnego lub bezpośrednio do specjalisty chorób wewnętrznych i gastroenterologii. Jeśli objawy wystąpią poza godzinami pracy, wskazane jest udanie się do szpitala. Nie wahaj się uzyskać pomocy medycznej, zwłaszcza jeśli masz poważne objawy. Zwłaszcza ostre zapalenie trzustki może być nie tylko bardzo bolesne, ale także zagrażać życiu.
